Karnawał, reduty, maskardy

   Według Zygmunta Glogera, narody starożytne rozpoczynały nowy rok na wiosnę, w marcu, chrześcijanie zaś poczęli liczyć go od Bożego Narodzenia, a Kościół postanowił święcić oktawę narodzin Chrystusa, to jest 1 stycznia [...]

Wszystkie ludy obchodzą dzień ten wesoło i uroczyście. Ostatni wieczór starego roku, północ i narodziny nowego roku mają w sobie coś dziwnie uroczystego i tajemnego. 

Nadchodzi chwila, w której rok stary kona i ukazuje się nowy. Rok nowy - jakim będzie? Jest tajemnicą i zagadką.. A więc rzecz prosta, dla tych, co go dożyli - jest to pora życzeń, powinszowań, wróżb oraz hucznych zabaw do białego rana.

SPOD STRZECHY

   Dawni Polacy witali się w Nowy Rok słowami „Bóg cię stykaj” co oznaczało polecenie opiece Wszechmocnego. A wieczoru sylwestrowego nie obchodzili, chyba że modlitwą dziękczynną, za łaski w ciągu roku od Boga doznane. Obyczaj to nowszy i dzisiejszy ucztować w tak uroczystej chwili.

   Z rana w dzień Nowego Roku gromadziła się czeladka i rodzina około głowy sędziwej, ojca a pana, winszowali wszyscy, składali życzenia, ściskano się wzajemnie, nie obywało się bez płaczu.

   Do dnia noworocznego odnoszą się przepowiednie i przysłowia starodawne:

 -

„Nowy Rok pogodny – zbiór będzie dorodny”.

„Gdy na Nowy Rok jasno – w gumnach będzie ciasno”.

„Gdy Nowy Rok mglisty – jeść będą zboże glisty”.

„Na Nowy Rok – przybyło dnia na barani skok”. 

 -

   A później, a później lud żegna rok stary i wita nowy z wielką wesołością. Figle i dowcipy młodzieży sypią się jak z rękawa. Chłopcy i dziewczęta czynią sobie psoty wzajemnie. Zamazują szyby gliną, wciągają na dymnik bronę, lub drzwi chaty pniem zakładają, żądając okupu za usunięcie jego, kradną rzeczy i za „wykup” sprawiają ucztę wspólną.

   Na ostatnią wieczerzę starego roku podawało się lemieszka z mąki pszennej lub hreczanej, suto okraszonej, żeby tak następny rok cały była tłusta.

   Rolnicy obsypywali się owsem na znak pożądanej obfitości zboża, a ci którzy obchodzili domy innych z powinszowaniem, nosili owies w rękawicy i na wszystkie rogi stołu sypali po szczypcie, aby tak całe stoły założone były chlebem w nowym roku.

   Miejscami w Nowy Rok drzewa opalano i słomą opasywano, żeby obficie rodziły, poczym jeden drugiego niósł na sobie z sadu do chaty, na znak, żeby w roku owoce tak noszono.

   Tradycyjną rozrywką były też trwające kilka dni polowania, które kończyły się biesiadami. Kolejnego dnia znów wyruszano w pole i tak działo się aż do Popielca.

   Nie było jednak bardziej polskiej i szlacheckiej rozrywki zapustnej niż kulig. Inaczej niż dziś, w czasach staropolskich trwały one wiele dni.

REDUTY, MASKARDY 

   Karnawał, nazwa pochodzi od włoskiego carne vale od („carne” – mięso + „vale” – żegnaj), mięsożerstwo, u nas pospolicie zapustami zwane. Ściśle biorąc, tylko 3 ostatnie dni przed Popielcem stanowią zapust, obszerniej od Nowego Roku lub Trzech Króli aż do Popielca – tak go nazywano. Karnawał winien swój początek świętom pogańskim, zwanymi lupercalia i bachanalia.

   Tradycja maskard zwanych także redutami rozpoczęła się za panowania Augusta II Sasa. Pierwsze reduty w Warszawie odbyły się przy ulicy Piekarskiej 105.  Za ich prekursora w Polsce uważa się niejakiego Salvadora, który postawił w Warszawie kamienicę i tam wyprawiał reduty. W ślad za nim podążali inni. Sam król chętnie uczestniczył w redutach i bawił się często do późna.

   Niezwykła popularność maskard rozpowszechniła się w całym kraju zwłaszcza za Augusta III, kiedy to w latach czterdziestych XVIII wieku reduty wydawano od października aż do zapustów, wyłączając okres Adwentu oczywiście. Początkowo urządzano je dwa razy w tygodniu, potem codziennie prócz piątku i soboty, w kilku miejscach naraz.

   Najwspanialsze zabawy odbywały się w pałacu Krasińskich i w pałacu Radziwiłłowskim na Krakowskim Przedmieściu.

   W dwóch salach grały dwie orkiestry. Strój był dowolny, obowiązywały maski, a broń należało zostawić przy wejściu. Zakładając maskę na zabawę, udział w niej mógł wziąć każdy. Jeśli jednak ją zdjął i ujawnił swoje oblicze, niskie pochodzenie, ryzykował, że zostanie wyrzucony.

   Atmosferę zabawy karnawałowej tworzyła przede wszystkim maskarda. Zakładanie masek pozwalało zawiesić różnice stanowe, ale także dawała gwarancję bezkarnej anonimowości, sprzyjającej zachowaniom wysoce nieobyczajowym.

   Ówczesne karnawałowe przebrania były podatne na zmienność mody. Inwencja uczestników zabawy była w tym względzie nieograniczona i podyktowana dążnością do oryginalności. Często pojawiały się postacie w strojach błazeńskich, ale można było też przebrać się za króla, księcia, biskupa, żyda, Murzyna, Turka, diabła czy jakieś zwierzę (zwłaszcza osła i niedźwiedzia).

   Bogaci przebierali się w stroje ludowe, biedniejsi przeciwnie. I tak np. w czasie zabawy 20 stycznia 1644 roku król Władysław IV został Maurem, królowa Turczynką, kanclerz Albrycht Radziwiłł odźwiernym, a gospodarzem marszałek Kazimierz Sapieha.

   Spokój i bezpieczeństwo gwarantowane były przez sądy marszałkowskie, zakłócających porządek wyprowadzała Gwardia Królewska. Reduty były też idealnym miejscem spotkań kochanków – w zamaskowanym tłumie łatwo można było zniknąć z oczu rodzinie czy małżonkowi.

   Począwszy od XV wieku mięsopust stał się przedmiotem krytyki kaznodziejów, te swawole karnawałowe dawały okazję do nazwania ich „nie zapustami, ale „rozpustami”.

   Patrząc na te płoche zabawy, jeden z ambasadorów Solimana II, powróciwszy do Stambułu, rozpowiadał, „że w pewnej porze roku chrześcijanie dostają warjacyi i że dopiero jakiś proch sypany im potem w kościołach na głowy leczy takową”.

   Nawet najwięksi opoje i swawolnicy na znak pokory posypywali sobie głowy popiołem, żałując przy tym niedawnego pijaństwa, obżarstwa i wszelkich innych grzechów.

W innych krajach

   Wenecki karnawał słynny był na świecie już w średniowieczu. W XVIII wieku, po upadku Wenecji tradycje ulicznych maskarad przejął Rzym. 

   W tym czasie równie hucznie zaczęto się bawić w Hiszpanii, Portugalii, Francji itd.

    Dopiero w XX wieku karnawał powrócił na weneckie ulice, stając się jedną z największych atrakcji dla turystów. Już na dziesięć dni przed tłustym czwartkiem uliczki miasta mienią się pięknymi barwami kostiumów i oryginalnych masek przebierańców. 

-

„Słyszycie! Północ już bije, 

Rok stary w mgły się rozwiewa,

Jak sen przepada…

Krzyczy: rok nowy niech żyje! 

[...]

Spełnijmy puchary do dna

I życzmy sobie nawzajem

Szczęśliwych lat!

                                     z poezji A. Asnyka

Do siego roku!

Pomocne źródła:
„Encyklopedia Staropolska” – Zygmunt Gloger
„Rok polski w życiu, tradycji i pieśni” – Zygmunt Gloger, 1900 r.
Ilustracja z internetu
MUZEUM PAŁACU KRÓLA JANA III SOBIESKIEGO – http://www.wilanow-palac.art.pl/

P.S.
Ten post został przeniesiony z Onetu. Uważałam, że wart jest tego. A dlaczego przeniesiony? Odpowiedź jest w poniższym linku. Przepraszam również za różnorodność wielkości liter, ale nie mogłam ich ustawić.
 Link: 
"Była taka potrzeba przeniesienia..."